Gimnastyka korekcyjna
Gimnastyka korekcyjna, co to jest?
Jednym z warunków normalnego rozwoju i zdrowia dziecka jest sprawa jego prawidłowej postawy ciała. Ważnym zadaniem szkoły jest więc dbałość o poprawną sylwetkę. Wszelkie oddziaływania zapobiegawcze, wyrównujące i kompensujące są integralną częścią programów szkolnych. Do działań w tym zakresie należy między innymi gimnastyka korekcyjna, której głównym celem jest przeciwdziałanie stwierdzonym wadom postawy i wyrównywanie odchyleń fizjologicznych - to dobry sposób na poradzenie sobie z wadami postawy u dzieci.
Gimnastyka korekcyjna jest częścią wychowania fizycznego i obowiązują w niej zasady metodyki wychowania fizycznego. Specyfika gimnastyki korekcyjnej polega na tym, iż ruch został w pewnej mierze podporządkowany celom terapeutycznym.
Funkcję kompensacyjna tłumaczymy jako przeciwdziałanie nieutrwalonym jeszcze odchyleniom od stanu prawidłowego, które mają charakter zmian czynnościowych. Jest to działanie profilaktyczne.
Funkcja korekcyjna czyli poprawcza. Ma przeciwdziałać zmianom już istniejącym – strukturalnym, które w przypadku odchyleń rozwojowych są możliwe do zlikwidowania lub zahamowania drogą ćwiczeń.
Szczegółowe cele gimnastyki korekcyjno – kompensacyjnej to:
- zapobieganie powstawaniu zaburzeń statyki ciała oraz wyrównywanie niedoboru ruchu dzieci z odchyleniami w stanie zdrowia i rozwoju, które ograniczają ich udział w obowiązujących zajęciach wychowania fizycznego,
- korygowanie istniejących wad postawy i przeciwdziałanie ich utrwalaniu i pogłębianiu,
- wyrobienie nawyku prawidłowej postawy ciała,
- wyrównywanie zaburzeń w rozwoju motorycznym oraz podniesienie ogólnej sprawności i wydolności organizmu dziecka poprzez: ćwiczenia kształtujące, oddechowe i wytrzymałościowe, zabawy i gry ruchowe z elementami ćwiczeń korekcyjnych dla danej wady,
- rozciąganie mięśni nadmiernie przykurczonych i wzmacnianie nadmiernie osłabionych,
- zwiększenie zakresu ruchu w stawach,
- profilaktyka otyłości.
Indywidualna gimnastyka korekcyjna jest jedną z najważniejszych metod zapobiegania i leczenia wad postawy. Jest kierowana głównie do dzieci młodszych z wadami nie wymagającymi jeszcze postępowania rehabilitacyjnego. Są to dzieci przedszkolne i z młodszych klas szkoły podstawowej, u których postawa wadliwa jest wynikiem słabszego umięśnienia, dystonii mięśniowej czyli nieprawidłowym napięciem antagonistycznych grup mięśniowych oraz nieprawidłowego nawyku w utrzymaniu postawy ciała. Dzieci te wymagają dodatkowej dawki ruchu korekcyjnego. W korygowaniu wad postawy najważniejsze jest dokładne, precyzyjne wykonanie ruchu i egzekwowanie skorygowanej postawy w czasie trwania ćwiczenia w formie ścisłej (w przypadku dzieci starszych) i zabawy lub gry korekcyjnej (odpowiedniej dla dzieci młodszych). Dlatego w zabawach stosowanych w gimnastyce korekcyjnej, nawet prowadzonych w formie wyścigu, nie musi wygrać dziecko, które pierwsze dobiegnie do mety. O zwycięstwie decyduje zawsze poprawne korekcyjnie wykonanie zadania a szybkość wykonania jest sprawą drugorzędną.
Ćwiczenia korekcyjne w gimnastyce korekcyjnej prowadzone są w postaci zabawy ruchowej, która jest prostą nieskomplikowaną formą ruchu opartą na podstawowych ruchach motorycznych człowieka, jak: chód, bieg, skok, czworakowanie, pełzanie, rzucanie itp. Polega na rywalizacji indywidualnej - kto ładniej, kto dokładniej wykonał zadanie, kto szybciej, kto dalej, wyżej skoczył, rzucił itp. Taka zabawa jest bardzo lubianą przez dzieci i atrakcyjną formą zajęć ruchowych. Zabawa korekcyjna kształtuje odruch prawidłowej postawy w różnych pozycjach, oddziałuje na poszczególne grupy mięśni w celu likwidacji dystonii mięśniowej w danej wadzie postawy, stwarza możliwość utrzymania poprawnej pozycji w trakcie całej zabawy oraz sprzyja odciążeniu kręgosłupa od ucisku osiowego a ucisk taki utrudnia przyjmowanie pozycji skorygowanej – dlatego większość ćwiczeń i zabaw o charakterze korekcyjnym odbywa się w pozycjach niskich: w leżeniu, pełzaniu, ślizgach i na czworakach.
Korekcja wad postawy jest procesem długotrwałym, w którym obok oddziaływania na układ mięśniowy (likwidacja dystonii mięśniowej) trzeba doprowadzić do zmiany nawyku postawy z wadliwej na prawidłową, skorygowaną. Proces ten trwa z reguły kilka lat.
Wady postawy i z czego się biorą?
Określamy tak wszelkie dysproporcje i asymetrie w budowie i postawie ciała, których zaniedbanie może w przyszłości się utrwalić i wywołać poważne kłopoty. Wada postawy to nie tylko defekt wizualny.
Według badań aż 90 proc. dzieci w Polsce ma wady postawy – to wynika z danych opublikowanych przez Zakład Ochrony i Promocji Zdrowia Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka. Jest to najczęstszy problem z jakim spotyka się lekarz diagnozujący dzieci i młodzież.
Dopiero co rozwijający się szkielet dziecka bardzo łatwo nabywa wady i skrzywienia, które wcale nie są tak łatwe do poprawienia. Ciało młodego człowieka dopiero się kształtuje i bardzo łatwo nabywa wszelkie wady. Jest niczym plastelina, którą trzeba prawidłowo uformować, by w późniejszym życiu uniknąć problemów. Niestety nie sprzyja temu wielogodzinne siedzenie, które dziś jest niemal nieodłączną częścią dzieciństwa. W przypadku braku odpowiedniej profilaktyki i niewielkiej ilości ruchu, w zamian za wielogodzinne siedzenie, wady postawy u dzieci są niemal nieuniknione. Między innymi w ten sposób najmłodsi nabywają wady postawy. Mało jest wad wrodzonych, dominują wady postawy nabyte wynikające z niewłaściwego trybu życia, szkodliwych wzorców ruchu lub nawykowego utrzymywania nieprawidłowych pozycji statycznych. Najczęstszą przyczyną wad postawy jest brak odpowiedniej ilości ruchu, przeciążenie pleców, złe nawyki i nieprawidłowe odżywianie.
Najbardziej zagrożone są dzieci rozpoczynające edukację oraz te w wieku dojrzewania. Gdy dziecko idzie do szkoły zbiega się to z okresem jego szybkiego wzrostu. Mięśnie nie nadążają za wzrostem kośćca i mogą nie być wystarczającą podporą dla kręgosłupa. Jeśli dziecko mniej czasu poświęca zabawom na dworze i ogólnej aktywności ruchowej, a wiele godzin zaczyna spędzać w ławce lub przy komputerze, gdzie często przyjmuje niewłaściwą pozycję ciała, problemy gotowe. Drugi trudny moment to okres dojrzewania. Nagły skok wzrostu i zmiana proporcji ciała powoduje przesunięcie dotychczasowego środka ciężkości, co sprzyja wypinaniu brzucha. Dziewczęta mogą zacząć garbić się, by schować biust, a chłopcy - bo nie mogą się oswoić z nowym wysokim wzrostem. Jednocześnie jest to ostatnia szansa na wyrównanie istniejących odchyleń. Gdy młodzi ludzie przyzwyczają się do złej postawy, to utrwalą się wady, które po 16 roku życia mogą już nie być możliwe do wyleczenia.
Najczęściej występujące wady postawy to wady kręgosłupa, kolan i stóp. Gdy nie są leczone odpowiednio wcześnie prowadzić mogą do trwałych niekorzystnych zmian, dysfunkcji narządów ruchu, a nawet kalectwa.
Plecy okrągłe są najczęściej efektem długotrwałego przebywania w nieprawidłowych pozycjach siedzących. Charakteryzują się pozycją zgarbioną, co jest związane z pogłębieniem kifozy piersiowej (czyli zbyt dużym zaokrągleniem pleców w odcinku piersiowym). Dzieci z plecami okrągłymi często mają pochyloną głowę, barki wysunięte do przodu oraz przykurczoną klatkę piersiową, co może powodować bóle pleców i problemy z oddychaniem.
Skolioza czyli boczne skrzywienie kręgosłupa jest to trójpłaszczyznowe zniekształcenie kręgosłupa. Postawa ciała dziecka jest asymetryczna co można zauważyć patrząc na dziecko z przodu i z tyłu. Skoliozy mogą być wrodzone i nabyte. Wymagają natychmiastowej terapii, ponieważ są przyczyną dużej deformacji sylwetki dziecka. Skoliozy prowadzą z czasem do zaburzeń w funkcjonowaniu poszczególnych narządów wewnętrznych (zależnie od wysokości umiejscowienia skoliozy). Ruch ciała staje się także asymetryczny, często pojawiają się różnice w długości nóg z powodu obniżenia jednej strony miednicy. Boczne skrzywienia zaburzają funkcjonowanie wielu układów i narządów, mogą wystąpić też objawy ze strony układu nerwowego.
Płaskostopie to wada dotycząca stóp dziecka. Łuk przyśrodkowy stopy jest zbyt obniżony, co powoduje, że stopa jest spłaszczona lub nawet cała przylega do podłoża. Płaskostopie jest często efektem dużych obciążeń statycznych i dynamicznych oraz konsekwencją źle dobranego obuwia lub nadwagi.
Koślawość to wada dotycząca kolan, charakteryzuje się układaniem przez dzieci nóg w kształt litery X. Może być skutkiem szybkiego wzrostu dziecka. Bardzo często wpływa na chód dziecka, który staje się niezgrabny, chwiejny, a także sprawiający ból. Koślawość ma szansę wyleczenia tylko w wieku dziecięcym, prawie zawsze towarzyszy jej płaskostopie.
Jak zapobiegać ? Wskazania:
Okres przedszkolny i szkolny to etap szybkiego wzrostu, kształtowania się układu kostnego i gorsetu mięśniowego. Szybki wzrost u dzieci i młodzieży jest czynnikiem osłabiającym siłę i zborność mięśniową co skutkować może powstawaniem wad postawy. Dlatego w tym okresie należy szczególnie zadbać o prawidłową postawę dziecka i rozpocząć ćwiczenia zapobiegające wadom postawy. Gimnastyka korekcyjna szczególnie jest wskazana dla dzieci z wadami kręgosłupa, wadami stóp i kolan.
Na konsultacje fizjoterapeutyczne, należy zgłosić się w przypadku kiedy dziecko pochyla plecy w przód, ściąga barki do środka, a postawa jego charakteryzuje się pochyleniem bocznym osi kręgosłupa czyli asymetrią kręgosłupa i asymetrią położenia łopatek.
Sen dziecka powinien trwać od 10-11 godzin na dobę u dzieci z klas I-IV, 8-9 godzin u dzieci starszych. Łóżko w miarę z twardym, nieuginającym się materacem. Poduszka niezbyt wysoka. Jej grubość to taka, aby wypełniała przestrzeń między barkiem a głową podczas leżenia na boku.
Dojście do szkoły: teczka czy torba noszona na jednym ramieniu może przyczynić się do wystąpienia nieprawidłowej postawy. Plecak tak, ale ze stelażem, zawartość powinna być równomiernie rozłożona. Ciężar plecaka nie może przekraczać 10% masy dziecka.
Odżywianie: bogate w białko i witaminy i zgodne z zasadami dietetyki.
Pozycja przy odrabianiu lekcji: biurko powinno być o takiej wysokości, aby dziecko mogło oprzeć się przedramionami o blat mając wyprostowany kręgosłup, ramiona i przedramiona oparte o blat powinny tworzyć kąt prosty, wysokość krzesła powinna odpowiadać długości podudzi, aby całe stopy dziecka oparte były na podłodze.
Oświetlenie: z lewej strony dla dziecka praworęcznego, z prawej strony dla dziecka leworęcznego.
Aktywność ruchowa: zwiększenie jej poprzez taki ruch, dzięki któremu są wzmacniane mięśnie grzbietu i brzucha, ćwiczenia mające na celu kształtowanie prawidłowych krzywizn kręgosłupa.
Bardzo ważne, aby nauczyć i wyrobić u dziecka nawyk utrzymania prawidłowej postawy ciała we wszystkich czynnościach życia codziennego, przy pracy i w czasie odpoczynku.
Literatura:
Owczarek S., Bondarowicz M., Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej, WSiP, Warszawa 2001.
Raport Health Behaviour in School-aged Children. Instytut Matki i Dziecka, (HBSC) 2012.
